Zwiedzanie Giszowca proponujemy rozpocząć od Placu pod Lipami (Trasa nr 1), śladami zabytkowych domków (Trasa nr 2) w kierunku Kopalni Staszic (Trasa nr 3).
Trasa nr 1
PLAC POD LIPAMI
Plac pod Lipami byt zawsze centralnym punktem Giszowca.
W pierwszych latach po wybudowaniu osiedla znajdował się tu plac targowy.
Samotnie na środku placu rośnie stary buk o obwodzie 345 cm, który jest pomnikiem przyrody Giszowca. Jest on rówieśnikiem lip rosnących wokół placu, które mają już ponad 90 lat.
KARCZMA ŚLĄSKA
Karczma Ślaska - widok z boku
Karczma Śląska to najbardziej efektowny budynek na terenie Giszowca.
W przeszłości górnicy mieli do dyspozycji kawiarnię w ogrodzie i dwie sale klubowe. Duży salon dawniej służył jako sala balowa oraz teatralna, którą wykorzystywano do obchodów świąt narodowych, uroczystych akademii, itp. W zabudowaniach obok mieściła się stajnia, chlewnia, kurnik, powozownia, pralnia i magiel.
Budynek Karczmy Śląskiej w latach 1980-tych chylił się ku upadkowi.
Po renowacji odzyskał on swoją dawną świetność i do roku 2001 mieściła się w nim restauracja, sala bankietowa, piwiarnia oraz kręgielnia. Obecnie budynek czeka na nowego właściciela.
IZBA ŚLĄSKA
Ciepło rodzinne - obraz Gawlika
Obok Karczmy Śląskiej znajduje się małe muzeum i galeria obrazów Ewalda Gawlika, zwane Izbą Śląską.
Przed II wojną światową była tu stajnia, a w latach 1970-tych zniszczony budynek miał być wyburzony.
Jednak dzięki zaangażowaniu dyrekcji kopalni „Staszic" dom wyremontowano i w roku 1987 rozpoczął w nim działalność Klub Seniora.
Pokoje na górze udostępniono malarzowi Ewaldowi Gawlikowi, który namalował tu około 100 obrazów, m.in. śląskich pejzaży i portretów. Kilka jego prac ozdabia Muzeum Narodowe oraz Belweder w Warszawie.
Po śmierci Gawlika w 1995 r. większość obrazów pozostała w Izbie Śląskiej, gdzie są udostępnione dla publiczności.
CUKIERNlA
Cukiernia
By wybudować tę nową cukiernię w parku giszowieckim, tuż obok Karczmy Śląskiej, właściciele musieli dostosować się do wymagań konserwatora zabytków i postawić budynek w stylu starego osiedla. Jak widać na fotografii, wysiłek budowniczych opłacił się.
OŚRODEK REHABILITACYJNO-WYCHOWAWCZY
Ośrodek dla dzieci niepełnosprawnych
Po drugiej stronie ulicy Gościnnej znajduje się Ośrodek Rehabilitacyjno-Edukacyjno-Wychowawczy dla dzieci wymagających specjalnej opieki. Został on wybudowany w roku 1986 z inicjatywy dyrektora kopalni „Staszic" Zdzisława Sendera i dr Marii Trzcińskiej-Fajfrowskiej, która została pierwszym kierownikiem ośrodka. Była to pierwsza placówka tego typu w Polsce. Dzieci i młodzież z uszkodzeniami układu nerwowego i upośledzeniem umysłowym znajdują tu wszechstronną opiekę i uczestniczą w zajęciach edukacyjnych i rehabilitacyjnych.
PRZEDSZKOLE
Nadleśnictwo - dziś przedszkole
Zaraz obok ośrodka rehabilitacyjnego znajduje się przedszkole, niegdyś nadleśnictwo. Ten największy budynek starego osiedla zajmował nadleśniczy, który był równocześnie zarządcą całej kolonii. Wieża z zegarem umieszczona na szczycie dachu miała podkreślać specjalny status budynku.
Kiedy w roku 1926 ponad połowę udziałów kopalni „Giesche" wykupiła spółka amerykańska SACO (Silesian-American Corporation), do budynku nadleśnictwa wprowadził się dyrektor kopalni. W roku 1960 gmach został zaadoptowany na przedszkole i do dnia dzisiejszego spełnia tę funkcję. Uczęszcza do niego obecnie 75 dzieci.
SKLEPY
Sklepy przy Placu pod Lipami
Przy Placu pod Lipami, naprzeciwko Karczmy Śląskiej, w starym zabytkowym budynku o długości 100 m znajduje się ciąg sklepów, m.in. piekarnia, sklep mięsny, sklep z artykułami gospodarstwa domowego, a także restauracja grecka.
W piekarni
W piekarni na uwagę zasługuje obraz Ewalda Gawlika przedstawiający kobiety wypiekające chleb w tzw. „piekarnioku". Już od początku powstania osiedla znajdowało się tu centrum handlowe, w którym ceny towarów utrzymywane były przez kopalnię na jak najniższym poziomie. Gdyby tak wraz ze starymi budynkami mogły przetrwać do dnia dzisiejszego również niektóre zarządzenia kopalniane!
STARA SZKOŁA
Przy Placu pod Lipami stoją trzy stare budynki szkolne, z których wiosną 2002 roku wyprowadzili się ostatni mieszkańcy, a całość czeka na remont generalny. Pierwszą z trzech szkót otwarto w Giszowcu w roku 1908. Nauka prowadzona była wtedy w języku niemieckim. Po plebiscycie w roku 1922 w szkole rozpoczęto naukę w języku polskim. W okresie międzywojennym istniała rywalizacja między szkołą polską (około 700 uczniów w 1928r.) i szkołą niemiecką (170 uczniów, przeważnie dzieci urzędników kopalnianych).
Po II wojnie światowej szkoła przyjęła imię poetki Marii Konopnickiej. W roku 1978 podstawówkę zamknięto, a jej uczniowie przenieśli się do nowego budynku przy ulicy Wojciecha (nieopodal Placu pod Lipami). Jednak nowa szkoła wkrótce okazała się za ciasna i po trzech latach część uczniów musiała wrócić do szkoły - staruszki. Wrócili wprawdzie do starego gmachu, lecz do szkoły o nowej nazwie - nazwano ją im. Fryderyka Chopina. Na nowy gmach trzeba było jeszcze czekać przez 12 lat. Kilka lat po otwarciu w roku 1993 nowoczesnej szkoły przy ulicy Przyjaznej, stary gmach szkolny zamknięto.
Trasa 2 - Siadami zabytkowych domków
STARE DOMKI
Domek w stylu chaty górnośląskiej
Na terenie Giszowca można jeszcze spotkać wiele parterowych i jednopiętrowych domów ze strzelistymi dachami, wybudowanych w latach 1907-1910.
Proponujemy spacer ulicami Barbórki, Przyjemną, Przyjazną, Ewy, Kwiatową, Działkową i Pod Kasztanami (fryzjer!). Po obejrzeniu imponującego budynku Szkoły Podstawowej nr 51 można przejść dalej ulicą Przyjazną w kierunku starej poczty, by w drodze powrotnej zobaczyć jeszcze parę domków przy ulicy Młodzieżowej.
Jeden z domków robotniczych starego Giszowca
Całe osiedle pierwotnie zlokalizowano na terenach leśnych. Była to realizacja idei „miasta - ogrodu". W typowym dwurodzinnym domku robotniczym mieszkania składały się z kuchni i dwóch pokoi. Większe, jednorodzinne domy urzędnicze znajdowały się na rogach ulic, a pomiędzy nimi zlokalizowano domki robotnicze.
Jak na ówczesne czasy wszystkie domy były komfortowo wyposażone. Łatwo dostrzec w nich elementy charakterystyczne dla chat górnośląskich.
FRYZJER
W zakładzie fryzjerskim przy ulicy Pod Kasztanami znajduje się bogata kolekcja obrazów Ewalda Gawlika. Byty wtaściciel zakładu, nieżyjący już pan Ludwik Lubowiecki, był znanym w środowisku Giszowca społecznikiem. Przyjaźnił się on z Ewaldem Gawlikiem i wspierał go finansowo, kupując jego obrazy, które obecnie tworzą galerię w salonie fryzjerskim. Pan Lubowiecki był także jednym z inicjatorów budowy ośrodka dla dzieci niepełnosprawnych.
SZKOŁA MARZEŃ
Korytarz "szkoły marzeń"
Nowy budynek Szkoły Podstawowej nr 51 im. Fryderyka Chopina otwarto w roku 1993. Placówka posiada bogate wyposażenie: laboratoria językowe, pracownię komputerową, dwie sale gimnastyczne, basen, kompleks boisk. Projekt architektoniczny wykonano w stylu zabudowy historycznego Giszowca. Wśród mieszkańców zyskała ona przydomek „szkoły marzeń". Oddanie do użytku we wrześniu 2002 r. pięknej auli oraz boisk sportowych zakończyło wieloletnie prace nad budową jednej z najnowocześniejszych placówek edukacyjnych w regionie.
KOŚCIÓŁ ŚW.BARBARY
Kościół pw. Św.Barbary
Kościół Św. Barbary został zbudowany w latach 1986-1994.
20 czerwca 1983 roku Papież Jan Paweł II podczas swojego pobytu w Katowicach poświęcił kamień węgielny pod budowę kościoła. Budowę nadzorował ksiądz proboszcz Izydor Harazin, a architektem był inż. Zygmunt Forgas.
23 października 1994 roku kościół został konsekrowany przez ks. biskupa Gerarda Bernackiego.
Trasa 3 -W kierunku kopalni „Staszic"
KOŚCIÓŁ ŚW. STANISŁAWA KOSTKI
Kościół pw. Św.Stanisława Kostki
Po II wojnie światowej, w latach 1946-48, wybudowano w Giszowcu kościół. Przedtem mieszkańcy Giszowca należeli do parafii Sw. Anny w Nikiszowcu. Kościół został poświęcony 17 maja 1948 r. pod wezwaniem św. Stanisława Kostki. Pierwszym proboszczem został ksiądz Wiktor Mandrek.
WIEŻA CIŚNIEŃ
Wieża ciśnień znajduje się w najwyższym punkcie okolicy, przy obecnej ulicy Górniczego Stanu. Wybudowano ją wraz z osiedlem robotniczym i jej zadaniem było doprowadzenie wody do osiedla. Wieża w latach 1990-tych była już prawie całkowicie zdewastowana, kiedy to na ratunek przyszła jej telefonia komórkowa. Otóż firma telekomunikacyjna otrzymała zgodę na umieszczenie na wieży anteny w zamian za wykonanie remontu generalnego. Dziś wieża ciśnień stanowi jeden z ciekawszych zabytków architektury Giszowca. Obok wieży znajdują się domki wybudowane dla właścicieli amerykańskich, którzy przejęli kopalnię w roku 1926.
WILLA DYREKTORA
Willa dyrektora - fotografia z 1913r
Na terenie parku, po drugiej stronie szosy w kierunku Bielska, znajduje się willa w stylu neobarokowym wybudowana wraz z osadą Giszowiec na początku XX wieku dla ówczesnego dyrektora spółki „Georg von Giesches Erben", radcy górniczego Antoniego Uthemana, który był inicjatorem i budowniczym Giszowca. Po II wojnie światowej w willi przez pewien czas znajdowało się przedszkole, a później harcówka. W latach 1990-tych budynek uległ poważnej dewastacji, po czym został sprzedany.
OŚRODEK REKREACYJNY "BARBARA-JANINA"
Nad stawem "Janina"
Nieco dalej w kierunku kopalni „Staszic" znajduje się ośrodek rekreacyjny „Barbara-Janina", który wybudowano w roku 1976. Nazwa pochodzi od dwóch stawów, wokół których znajduje się ośrodek.
Lokalizacja ośrodka w lesie nad stawami stwarza bardzo dobre warunki do uprawiania wędkarstwa, spacerów pieszych i rowerowych. Odbywają się tu liczne festyny i zabawy.
KOPALNIA STASZIC
Decyzja o budowie Kopalni Węgla Kamiennego "Staszic" zapadła w roku 1956, a w 1964 r. podjęła ona działalność wydobywczą. Kopalni nadano imię księdza Stanisława Staszica, którego postać na przełomie XVIII i XIX wieku była symbolem postępowej myśli technicznej. Wybór patrona wiązał się z rolą, jaką przypisywano budowanej kopalni - miała ona być najnowocześniejszym zakładem górniczym w Polsce. Zastosowano w niej wiele nowatorskich rozwiązań technicznych i technologicznych, co uczyniło ją jedną z najlepszych w polskim górnictwie.
Kopalnia „Staszic" oferuje wysokiej jakości węgiel (o najniższym zapopieleniu i zawartości siarki oraz najwyższej wartości opałowej) odbiorcom krajowym i zagranicznym. Ponadto produkuje się tu miały o szerokim asortymencie jakościowym. Szybko następujące zmiany własnościowe, organizacyjne i społeczne przystosowują kopalnię do wymogów gospodarki rynkowej.
* opracowano na podstawie publikacji "Giszowiec Nikiszowiec Szopienice, Przewodnik po dzielnicach Katowic"